Trong động cơ xe gắn máy, hầu hết những bề mặt chi tiết máy tương đồng di chuyển nhanh hơn rất nhiều so với ở động cơ xe hơi và xe tải, theo truyền thống là vào khoảng 2 tới 10 lần, tùy thuộc vào số vòng tua khác nhau, hành trình piston, tốc độ piston.
Thêm vào đó, hầu hết các xe gắn máy hiện đại được thiết kế chạy trong thành phố có ly hợp ướt, tức là các đĩa ly hợp được ngâm trong dầu trong hộp số để tự bôi trơn chính nó. Thực tế là một số xe gắn máy vẫn sử dụng cách làm mát bằng không khí nên sẽ khiến cho dầu nóng hơn gấp từ 1,5 đến 3 lần hơn là động cơ làm mát bằng két nước. 4 điểm khác biệt (tốc độ, ly hợp, hộp số và nhiệt độ dầu) là nền tảng cho những khác biệt cơ bản giữa công thức dầu nhớt xe gắn máy và dầu nhớt xe hơi.
Có thể lấy ví dụ, dầu nhớt Mobil 1 V-Twin 20W-50 chứa nhiều hơn 25% phụ gia chống mài mòn và chống ôxi hóa hơn là loại dầu nhớt Mobil 1 tương tự được sử dụng cho xe hơi lâu nay.
| |
Phân biệt sâu hơn, chúng ta sẽ thấy có loại dầu đa độ nhớt (dầu đa cấp). Dầu đa độ nhớt là dầu nhớt được đặc chế theo công thức giúp nó có đặc tính như thể là có 2 độ nhớt khác nhau, phụ thuộc vào nhiệt độ. Ở nhiệt độ thấp hơn 40°C, nó chảy như loại dầu có độ nhớt được ghi ở số đứng đầu tiên, và ở nhiệt độ cao hơn 100°C, nó chảy như loại dầu có độ nhớt được ghi ở số đứng thứ hai. Loại dầu đa cấp này được tạo ra bởi việc thêm vào các chất trùng hợp chuỗi dài (long-chain polymers), có đặc tính là co lại khi lạnh nhưng lại duỗi ra khi nóng, và do đó làm thay đổi đặc tính độ nhớt của dầu.
Như vậy loại dầu 10w40 sẽ chảy như dầu có độ nặng 10 khi ở nhiệt độ 40°C (khá loãng), nhưng sẽ không loãng hơn dầu có độ nặng 40 khi nóng ở nhiệt độ 100°C.
Dầu càng đặc thì càng giảm được rung chấn tốt hơn, nhưng ở cùng thời điểm thì dầu có thể là sẽ quá đặc (đặc biệt khi trời lạnh) hoặc là quá loãng (đặc biệt khi trời nóng) ảnh hưởng tới hiệu năng của bơm dầu. Dầu quá đặc (hoặc chứa các chuỗi polymer quá dài, chẳng hạn 10W60) có thể khiến thiếu hụt dầu do dầu quá đặc không thể chảy qua được các khe hở khít, chẳng hạn giữa xéc măng và xylanh. Vì vậy mà các nhà sản xuất động cơ chỉ định một loại độ nặng được khuyến cáo cho sản phẩm của họ, cái mà cân bằng giữa nhu cầu giảm thiểu ma sát với khả năng của bơm dầu để làm văng dầu vào các chi tiết máy khi máy lạnh hoặc nóng đảm bảo bôi trơn được toàn bộ các chi tiết máy.
Từ khi dầu nhớt động cơ thông thường không bao giờ lạnh hơn môi trường xung quanh động cơ, các nhà sản xuất động cơ thường chỉ định dầu động cơ đa cấp cho động cơ của họ dựa trên nhiệt độ môi trường xung quanh khi động cơ hoạt động và khi không hoạt động.
Như đã biết, độ nhớt của dầu càng cao thì càng chống lại ma sát tốt hơn. Sự phá hỏng độ nhớt là hoạt động chia cắt các hyđrô cácbon trong dầu, làm giảm hiệu quả của khả năng chống lại ma sát của dầu. Nếu độ nhớt bị hỏng quá nhiều thì dầu sẽ đơn giản là không thể bảo vệ được bề mặt động cơ khỏi ma sát nữa. Sự phá hỏng độ nhớt là một trong 3 lý do đầu tiên mà chúng ta phải thay dầu. Hai lý do còn lại là các hạt lơ lửng hoặc chất gây ô nhiễm mà có thể gây mòn các bề mặt va chạm, và sự ôxi hóa hay còn gọi là sự hình thành cặn trong dầu.
Bất cứ ai đã từng xem TV trong khoảng thập niên 80 đến 90 đều biết (từ việc xem chương trình quảng cáo dầu nhớt Castrol GTX), động cơ chạy ở vòng tua cao hơn thì sẽ phá hỏng độ nhớt nhanh hơn. Đấy là do tốc độ xuất hiện lực trượt phá cao hơn (sự đổi hướng của các bộ phận cơ khí nhanh hơn) và tốc độ phản ứng hóa học nhanh hơn (do nổ nhiều hơn…), cũng như nhiệt độ cao. So sánh với động cơ ôtô, vòng tua động cơ xe gắn máy nhanh hơn rất nhiều do đó cũng gây hỏng dầu nhanh hơn. Nhiệt độ cao là một nguyên nhân nhiều hơn khiến cho các xe giải nhiệt bằng gió hoặc dầu bị phá hỏng độ nhớt nhanh hơn các xe có giải nhiệt bằng két nước (nhanh hơn rất nhiều so với ôtô).
Nên thay dầu thường xuyên theo khuyến cáo của nhà sản xuất trong trường hợp:
- Xe chạy trong môi trường nhiều bụi bẩn (chẳng hạn sa mạc hoặc đường đất);
- Xe chạy trong môi trường có độ ẩm cao (độ ẩm cao hơn 85%);
- Xe chạy thường xuyên trong môi trường có nhiệt độ cao (trên 32°C);
- Xe hay sử dụng những quãng ngắn (dưới 15 dặm);
- Xe hay chạy ép số tức là chạy ở vòng tua cao (chẳng hạn khi depart ở đèn đỏ);
- Xe thường xuyên phải tăng giảm tốc đột ngột lúc tắc đường hoặc đi trong thành phố (có thể làm cho dầu chóng nhanh hỏng tới 50%);
- Xe sử dụng không thường xuyên (ít hơn một lần mỗi 4 ngày);
Nên thay dầu ngay lập tức bất cứ lúc nào nếu như xe bị quá nhiệt hoặc có dấu hiệu quá nhiệt hoặc trong trường hợp động cơ bị vào nước.
Dẫu cho thị trường xe gắn máy đang chuyển dần sang sử dụng chế hòa khí điện tử (hệ thống phun xăng điện tử), vẫn có rất nhiều xe gắn máy sử dụng chế hòa khí truyền thống. Bất cứ khi nào chiếc xe gắn máy sử dụng chế hòa khí thường bị đổ (dù trong trường hợp đang chạy ở tốc độ cao hay chỉ bị đổ ở nơi dựng xe), một phần xăng từ bát phao của chế hòa khí sẽ chảy xuống động cơ. Xe có chế vuông cũng bị tương tự. Xăng sẽ làm cho dầu mất khả năng bôi trơn. Do vậy, bất cứ khi nào xe bị xăng chảy vào dầu thì phải thay dầu ngay lập tức. Nếu không làm vậy thì động cơ sẽ sớm bị hỏng.
Sử dụng độ nhớt được khuyến cáo bởi nhà sản xuất xe gắn máy phù hợp với môi trường xung quanh mà bạn lái xe. Dẫu cho là dầu có độ nhớt càng cao thì theo lý thuyết sẽ giảm thiểu ma sát càng tốt, những cũng có thể giảm thiểu lượng dầu chảy qua vòng bi và giữa các bề mặt khít, dẫn đến hiện tượng thiếu dầu ở những điểm đấy (như vậy đủ để loại bỏ lý lẽ là dầu càng đặc càng tốt để sử dụng). Không bao giờ sử dụng loại dầu loãng hơn được khuyến cáo (chẳng hạn nếu chỉ định của nhà sản xuất là 10W-40 thì không được sử dụng loại 5W-40).
